Obecność substancji chemicznych w miejscu pracy stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. W miarę postępu procesów przemysłowych oraz rozwoju technologicznego, zwiększa się również ryzyko związane z narażeniem na działanie chemikaliów. Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy muszą być świadomi tych zagrożeń i podejmować proaktywne działania, aby zapewnić ochronę zdrowia.

Rodzaje zagrożeń chemicznych

Substancje chemiczne mogą występować w różnych postaciach: cieczy, ciał stałych, gazów i par. Substancje te często oddziałują na organizm ludzki przez inhalację, spożycie lub bezpośredni kontakt ze skórą, co prowadzi zarówno do ostrych, jak i przewlekłych skutków zdrowotnych. Powszechnie występujące w miejscach pracy chemikalia to rozpuszczalniki, kwasy, zasady oraz metale ciężkie – każda z tych substancji niesie różnorodne ryzyka zdrowotne.

Substancje chemiczne dzielimy według ich właściwości fizykochemicznych, w tym na:

• Substancje łatwopalne – substancje, które mogą łatwo się zapalić po kontakcie ze źródłem zapłonu.
• Substancje toksyczne i szkodliwe – substancje, które mogą wywołać poważne skutki zdrowotne, w tym uszkodzenia narządów i śmierć, przy długotrwałym narażeniu.
• Substancje żrące i drażniące – substancje powodujące poparzenia skóry lub oczu, albo podrażnienia po kontakcie.
• Substancje rakotwórcze, mutagenne oraz toksyczne dla rozrodczości – substancje, które stwarzają długoterminowe ryzyko, takie jak nowotwory, mutacje genetyczne oraz nieprawidłowości w zakresie rozrodczości.

Narażenie na te substancje może wpływać na różne układy organizmu, w tym układ oddechowy, skórę oraz przewód pokarmowy. Długotrwałe narażenie może prowadzić do poważniejszych skutków, takich jak zaburzenia układu nerwowego, uszkodzenia wątroby czy nerek, a nawet do rozwoju nowotworów.

Skutki zdrowotne narażenia na substancje chemiczne

Skutki zdrowotne narażenia na substancje chemiczne można podzielić na skutki miejscowe i ogólnoustrojowe. Skutki miejscowe są zazwyczaj natychmiastowe i obejmują podrażnienia lub uszkodzenia skóry, oczu lub dróg oddechowych. Skutki ogólnoustrojowe wynikają z wchłaniania chemikaliów do krwiobiegu i wpływają na wewnętrzne narządy w miarę upływu czasu.

Na przykład, narażenie na rozpuszczalniki takie jak benzen może powodować zarówno ostre skutki, takie jak zawroty głowy czy bóle głowy, jak i przewlekłe skutki, w tym uszkodzenie szpiku kostnego i białaczkę (Smith, 2010). Niektóre substancje, takie jak azbest, są znane z powodowania nowotworów po długotrwałym narażeniu, podczas gdy inne mogą mieć działanie teratogenne lub mutagenne, wpływając na zdrowie reprodukcyjne lub powodując mutacje genetyczne u potomstwa.

Ocena ryzyka i środki kontroli

Ocena ryzyka jest kluczowym elementem zarządzania zagrożeniami chemicznymi w miejscu pracy. Polega na identyfikacji niebezpiecznych substancji, ocenie możliwości narażenia i wdrażaniu środków kontrolnych w celu zredukowania lub wyeliminowania ryzyka dla pracowników. Zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej oraz wytycznymi amerykańskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (OSHA), pracodawcy są zobowiązani do regularnego przeprowadzania ocen ryzyka, aby zapewnić bezpieczne środowisko pracy.

Pracodawcy muszą również zapewnić, że pracownicy są wyposażeni w odpowiednie środki ochrony indywidualnej (ŚOI), takie jak rękawice, maski ochronne i odzież ochronną, aby zminimalizować bezpośrednie narażenie na szkodliwe substancje. Ponadto niezbędne są także środki ochrony inżynieryjnej, takie jak systemy wentylacyjne, protokoły magazynowania substancji chemicznych oraz środki zapobiegania wyciekowi substancji.

Dla ponad 500 substancji chemicznych ustalono dopuszczalne stężenia (NDS), które regulują narażenie w miejscu pracy i chronią pracowników przed długoterminowymi skutkami zdrowotnymi. Pracodawcy muszą monitorować jakość powietrza w miejscu pracy i upewniać się, że nie są one przekraczane.

Wytyczne regulacyjne i najlepsze praktyki

Przestrzeganie przepisów i norm bezpieczeństwa jest kluczowe dla ograniczenia ryzyka związanego z narażeniem na substancje chemiczne. Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych (SDS) dostarczają istotnych informacji na temat właściwości chemikaliów, ich zagrożeń oraz zalecanych środków ochrony. Pracodawcy muszą udostępniać te dokumenty wszystkim pracownikom mającym kontakt z substancjami niebezpiecznymi.

Do obowiązków pracodawcy należy:

• Zapewnienie, że pracownicy są świadomi ryzyka związanego z użytkowaniem chemikaliów.
• Przeprowadzanie szkoleń dotyczących postępowania z substancjami chemicznymi i ich utylizacji.
• Opracowanie procedur awaryjnych na wypadek wycieków, pożarów czy przypadkowego narażenia.

Oprócz krajowych przepisów BHP, międzynarodowe wytyczne, takie jak np.  Globalny Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS), mają na celu ujednolicenie komunikacji dotyczącej zagrożeń chemicznych na całym świecie.

Podsumowanie

Zarządzanie bezpieczeństwem w zakresie użytkowania substancji chemicznych to wspólna odpowiedzialność pracodawców i pracowników. Dzięki kompleksowym ocenom ryzyka, właściwemu stosowaniu środków ochrony osobistej, przestrzeganiu regulacji oraz regularnemu monitorowaniu, możliwe jest znaczne zmniejszenie zagrożeń wynikających z narażenia na chemikalia w miejscu pracy. Budując kulturę bezpieczeństwa i przestrzegania przepisów, możemy chronić pracowników przed krótkoterminowymi i długoterminowymi zagrożeniami zdrowotnymi związanymi z chemikaliami.

Chcesz sprawdzić jak możemy Ci pomóc w ramach projektu LIFE Fit for REACH-2 – wypełnij kwestionariusz, a skontaktujemy się z Tobą natychmiast.

Bibliografia:

1. European Agency for Safety and Health at Work. Dangerous substances in workplaces: OSHwiki. European Union, 2021. https://osha.europa.eu/en/themes/dangerous-substances.
2. European Chemicals Agency. Guidance on the Application of the CLP Criteria. Application of the CLP criteria, Part4: Environmental Hazards v.6. 2024. https://echa.europa.eu/view-article/-/journal_content/title/part-4-of-the-guidance-on-the-application-of-the-clp-criteria.
3. ILO “Exposure to hazardous chemicals at work and resulting health impacts: A global review”, International Labour Office – Geneva, 2021, ISBN: 978-9-22-034219-0 (https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/@ed_dialogue/@lab_admin/documents/publication/wcms_811455.pdf)
4. Occupational Safety and Health Administration (OSHA). Occupational Exposure to Hazardous Chemicals in Laboratories: 29 CFR 1910.1450. OSHA, 2023. https://www.osha.gov/laws-regs/regulations/standardnumber/1910/1910.1450.
5. Smith, Martyn T. “Advances in understanding benzene health effects and susceptibility.” Annual Review of Public Health 31 (2010): 133-148. https://doi.org/10.1146/annurev.publhealth.012809.103646.